हुल्ट प्राइज केयूले विद्यालयमा पुर्‍यायो महिनावारी स्वास्थ्यको संवाद

महिनावारी स्वास्थ्य अत्यन्त महत्वपूर्ण विषय भए पनि आज पनि समाजमा यसबारे खुलेर कुरा गर्न हिच्किचाहट देखिन्छ। विश्वको आधा जनसंख्या प्रत्येक महिना महिनावारीको अनुभव गर्छ, तर महिनावारी अझै पनि लाज र निषेधको विषय बनेको छ। हिंसा बिना बग्ने रगतलाई पनि पापसरह व्यवहार गरिनु हाम्रो सामाजिक मानसिकताको गहिरो समस्या हो।

विद्यालयका गलियारा र शौचालयमा महिनावारीबारे कुरा गर्दा अझै पनि स्वर दबाइन्छ। समाजले महिनावारीलाई ‘नबोल्नुपर्ने विषय’ बनाएकै कारण धेरै किशोरीहरू आफ्ना समस्या र जिज्ञासा व्यक्त गर्न डराउँछन्। संस्कृतिको नाममा लगाइएका यस्ता प्रतिबन्धले उनीहरूको स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पार्नुका साथै विद्यालय अनुपस्थिती, आत्मविश्वासको कमी र दीर्घकालीन असमानता जन्माइरहेको छ।

आज पनि पसलेहरूले सेनेटरी प्याड कागज वा पत्रिकामा बेरेर दिन्छन्, मानौं आधा जनसंख्यालाई आवश्यक पर्ने वस्तु लुकाउनैपर्छ। यही मौनता र लाजको पर्दाले धेरै किशोरीहरू आवश्यक सहयोग माग्नसमेत डराउने अवस्थामा छन्। आधारभूत महिनावारी स्वास्थ्यबारे जानकारीको अभावले उनीहरू आफ्नो शरीरमा आउने परिवर्तनलाई कसरी हेरचाह गर्ने भन्ने कुरामा अन्योलमा पर्छन्।

यही मौनता तोड्ने र किशोरीहरूलाई सशक्त बनाउने उद्देश्यले हुल्ट प्राइज एट काठमाडौं युनिभर्सिटीको आयोजनामा २०२५ नोभेम्बर २१, शुक्रबार पनौतीस्थित सिद्धार्थ वनस्थली इन्स्टिच्युटमा महिनावारी स्वास्थ्यसम्बन्धी सचेतना कार्यक्रम सम्पन्न गरिएको छ।

कार्यक्रममा प्रश्नबाट संवादतर्फ र मौनताबाट आत्मविश्वासतर्फको यात्रा गरियो। सहभागी विद्यार्थीहरूका लागि सुरक्षित वातावरण सिर्जना गर्दै महिनावारी स्वास्थ्यबारे खुलेर कुरा गर्ने अवसर प्रदान गरिएको आयोजकले जनाएको छ। सत्रमा अन्तरक्रियात्मक छलफल, गतिविधि तथा प्रत्यक्ष प्रदर्शनमार्फत विद्यार्थीहरूलाई आवश्यक जानकारी दिइएको थियो।

कार्यक्रमको उद्देश्य केवल आधारभूत जानकारी प्रदान गर्नु मात्र नभई, किशोरीहरूले लामो समयदेखि मनमा राखेका जिज्ञासा र चिन्ताहरू निसंकोच व्यक्त गर्न सक्ने सुरक्षित स्थान तयार गर्नु रहेको थियो। सत्रमा महिनावारीलाई सरल भाषामा बुझाइयो र मिथक तथा तथ्यबीचको भिन्नता स्पष्ट पारियो। घर–समाजमा सुन्दै आएका गलत धारणाहरूलाई पनि खुलेर खण्डन गरियो।

पहिले फुसफुसाहटमा सीमित कुरा क्रमशः खुला छलफलमा रूपान्तरण भयो, जसले महिनावारीमाथि रहेको लामो समयदेखिको निषेध तोड्ने दिशामा एक महत्वपूर्ण कदम चालेको आयोजकको भनाइ छ। सत्र सबैका लागि सम्मानजनक र समावेशी बनाइएको थियो, जहाँ कुनै पनि विद्यार्थीले आफूलाई असहज वा लज्जित महसुस गर्नुपरेन।

कार्यक्रमको एक महत्वपूर्ण पक्ष ज्यास्मिन हाइजिन प्रोडक्ट्सको सहयोगले सम्भव भएको थियो। संस्थाले विद्यार्थीहरूका लागि सेनेटरी प्याड उपलब्ध गराइदिएपछि महिनावारी स्वच्छता व्यवस्थापन, सुरक्षित प्रयोग र सही तरिकाले फोहोर व्यवस्थापनबारे प्रत्यक्ष प्रदर्शन गर्न सहज भएको थियो।

कार्यक्रमको अन्त्यसँगै धेरै मिथकहरू हटे र डरहरूलाई स्वीकार गर्दै समाधानतर्फ छलफल गरियो। सहभागी विद्यार्थीहरूले महिनावारी लुकाउनुपर्ने बोझ नभई जीवनको स्वाभाविक प्रक्रिया हो भन्ने बुझाइ विकास गरे।

महिनावारी स्वास्थ्य महत्वपूर्ण छ र यसबारे निर्भीक भएर कुरा गर्दा परिवर्तनको सानो तर अर्थपूर्ण सुरुवात हुन्छ। यो सत्र केवल एउटा कार्यक्रम मात्र नभई, कहिल्यै मौन बनाइनु नपर्ने विषयलाई सामान्य संवाद बनाउने दिशातर्फको कदम भएको आयोजकले जनाएको छ।

हुल्ट प्राइज एट काठमाडौं युनिभर्सिटीले समुदायमा चेतना, मर्यादा र सशक्तिकरण प्रवर्द्धन गर्दै जाने प्रतिबद्धता दोहोर्‍याएको छ। किनभने जब किशोरीहरू जानकारीयुक्त र निसंकोच हुन्छन्, उनीहरू केवल राम्रो सिक्दैनन्—उनीहरू राम्रोसँग बाँच्न पनि सक्छन्।